تأثیر تحولات اوکراین و خاورمیانه بر قیمت و صادرات نفت و گاز

مقدمه

بازار جهانی انرژی به شدت به تحولات ژئوپلیتیک حساس است. در سال‌های اخیر، دو منطقه کلیدی دنیا—اوکراین (و به طور کلی اروپای شرقی) و خاورمیانه—همزمان شاهد بحران‌هایی بوده‌اند که پیامدهای وسیعی بر قیمت و تجارت نفت و گاز گذاشته‌اند.

تحولات اوکراین و تاثیر آن بر بازار انرژی

حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، عملاً ساختار سنتی بازار گاز و نفت اروپا را دگرگون کرد. اروپا که پیش‌تر وابستگی شدیدی به واردات گاز طبیعی و تا حدی نفت خام از روسیه داشت، ناچار شد منابع انرژی خود را متنوع‌تر کند. اجرای تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه موجب شد صادرات نفت و گاز این کشور به اروپا کاهش جدی یابد و قیمت‌های جهانی به‌ویژه در سال ۲۰۲۲ و اوایل ۲۰۲۳ به شدت افزایش یابد.

• نکات کلیدی:
  
  • افزایش بهای جهانی نفت برنت و گاز طبیعی (TTF Europe)
  • رشد تقاضا برای LNG در اروپا و تأثیر بر بازار جهانی
  • بازآرایی مسیرهای صادراتی (افزایش صادرات روسیه به آسیا، به ویژه چین و هند)
  • تقویت پروژه‌های انتقال گاز جایگزین (مثل خط لوله TRNC و پروژه‌ گاز شرق مدیترانه)

تحولات خاورمیانه و پیامدهای آن بر بازار انرژی

خاورمیانه به عنوان مهم‌ترین منطقه تولیدکننده نفت و یکی از بازیگران اصلی بازار گاز، همواره محل تنش‌های سیاسی و نظامی بوده است. در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ افزایش تنش‌ها در منطقه، خصوصاً در جریان بحران غزه و حملات محدود به زیرساخت‌های نفتی (مانند حمله به پالایشگاه‌های عربستان یا تهدیدات یمنی)، بارها موجب افزایش شدید و نوسان قیمت نفت در بازارهای جهانی شده است.

• نکات کلیدی:
  
  • حساسیت بالای بازار به هرگونه حمله یا تهدید به تنگه هرمز و مسیرهای صادراتی نفت خلیج فارس
  • نقش اوپک پلاس در مدیریت عرضه و کنترل قیمت‌ها در زمان بحران
  • افزایش ریسک و هزینه بیمه حمل دریایی نفت و گاز در زمان تنش‌ها

پیامدهای جهانی

ترکیب این دو بحران همزمان، موجب شد:

• سرمایه‌گذاری جهانی بر امنیت انرژی و تنوع‌سازی منابع (مثلاً LNG و انرژی‌های‌ نو) افزایش یابد؛
• قیمت نفت و گاز با نوسانات کم‌سابقه‌ای مواجه شود؛
• کشورهایی مانند آمریکا، قطر و استرالیا از فرصت صادرات LNG سود ببرند؛
• ایران و روسیه مجبور به تغییر بازارهای صادراتی خود شوند.

نتیجه‌گیری

تحولات اوکراین و خاورمیانه در سال‌های اخیر نوعی “شوک مضاعف” به بازار انرژی جهان وارد کرد؛ به طوری که علاوه بر افزایش قیمت‌ها، نظم سنتی تجارت انرژی جهانی را نیز دستخوش تغییر ساختاری کرد. به نظر می‌رسد این روند تا زمانی که پایدارترین مسیرهای جایگزین برای عرضه انرژی شکل نگیرد، ادامه خواهد یافت.

منابع:

• World Energy Outlook 2023 – IEA
• تحلیل بازار انرژی پس از بحران اوکراین – اتاق بازرگانی ایران
• OilPrice: How the Russia-Ukraine war has changed oil dynamics